Reactie Mathias: het sublieme moet menselijk zijn

Mathias,

Ik ben het volledig eens met het onderscheid dat je maakt tussen Kantiaans subliem en het sublieme bij Lyotard. We hadden het er onlangs nog over: Lyotard lijkt de enige geziene filosoof te zijn die weet wat kunst kan doen met de mens... Verwoesting, en, zoals jij zegt, géén berusting zoals jij die voelt bij het Kantiaanse sublieme: de verwoesting gebeurt buiten jezelf, je hebt geen enkele zeg in de krachten van een natuurramp. (Toch kan ik me niet van de bedenking ontdoen dat het gevoel van berusting in een situatie als die, eerder uitzonderlijk is. Ik denk dat vele anderen, net doordat ze weten dat ze geen enkele controle hebben op iets groters dan zichzelf, hierdoor een onnoemelijke angst ervaren.)

Wetend dat de wereld binnen u op ongelooflijk wankele poten staat, echter, is een andere zaak. Wanneer je weet dat een kunstwerk u vanbinnen aan het opvreten is, als ik het zo grafisch mag stellen, dat is een sublieme ervaring. Het oog in oog staan met het besef dat je zoveel meer had kunnen zijn dan dit. Dat kortweg alles meer had kunnen zijn, dan dit. De gapende wonde van de aanwezigheid van een afwezigheid.

Of Lyotard nu vindt of het kunstwerk gemaakt door een mens, een ervaring als dit kan opwekken, lijkt mij minder belangrijk. Het is van groter belang dat Lyotard de kunst (eindelijk) verheft tot haar maximale capaciteit: verwoesting. Dank u, Lyotard, en dank u, Mathias.